Srpska pravoslavna crkva "Rođenja presvete Bogoredice" Priboj

 Govoriti o Priboju a pri tome ne spomenuti najstariju građevinu u njemu bio bi stvarno najveći božiji grijeh. Pribojska crkva koja je posvećena "Rođenju presvete Bogoredice" i jedna je od najstarijih crkvi u podmajevičkom kraju.

  Prva pribojska crkva zvana „Ćelija“ nalazila se u Gornjem Priboju, i zbog toga se taj zaseok  i danas naziva „Popovići“. Na tome mjestu danas žive Gavrići i Jovići, potomci i srodnici prvih pribojskih sveštenika. U „Ćeliji“, koja nije imala zvona, jer se u tursko vrijeme zvonjenje strogo zabranjivalo, vršene su samo jutarnje i večernje molitve a svi drugi obredi su se obavljali kao i prije u crkvi u Mačkovcu i manastiru Tavna. Sve je to otežavalo vjerski i bogoslužbeni život, pa su Pribojčani preduzimali korake za gradnju crkve u selu, ali za njenu gradnju, iako su podnosili zahtjeve više puta, od turskih vlasti nisu uspjeli dobiti  dozvolu za gradnju crkve.

   Tek pred okupaciju Bosne i Hercegovine Pribojčani i njihov paroh protojerej Savo Gavrić, sin popa Gavre, dobijaju od sultana ferman u kome se odobrava gradnja crkve u Priboju.  Na mjestu zvanom „Molitvište“ tj. na mjestu gdje se nalazi današnja crkva 1880. godine otpočela je gradnja prve crkve u Priboju. To je bila omanja drvena zgrada pokrivena daskom kao što je bila i „Ćelija“ urađena. Konačan dovršetak crkve je bio u ljeto 1883. godine. Crkveno osvećenje je trebalo da bude na Veliku Gospojinu 1883. godine, ali pošto je na taj dan bilo i osvećenje i tuzlanske crkve Vladika Dionosije Ilijević došao je u Priboj i osveti crku u nedjelju 22. avgusta 1883. godine (po starom kalendaru) tj. na dan Sv. mučenika Agatonika (Arlijev-dan). Tadašnji Mitropolit tuzlanski je upućivao narod da slavu ovog hrama održavaju na Malu Gospojinu, Roždestvo Presvete Bogoredice, kome je danu crkva i posvećena. Ali sledeće godine iako su se sveštenici držali naređenja Vladičina, narod se spontano okupio ispred crkve na „Arlijev-dan“, tako da su popovi morali da održe bogosluženje i samim tim narod je zaveo ovaj Crkveni sabor, koji je i dan danas jedan od najvećih crkvenih sabora u ovome kraju. Od tada se poštovala volja naroda i kao slava ovoga svetoga hrama ostao je da se slavi dan Sv. mučenika Agatonika, poznatiji u narodu kao "Arlijev-dan".

  Pošto je stara crkva bila od drveta i slabo građena te se ubrzo urušila, podignuta je kapela niže današnje stare škole u kojoj je obavljano bogosluženje do osvećenja nove crkve.

  Prota Sava Gavrić i narod poslije rušenja stare crkve naumili su da naprave od kamena zidanu, veliku crkvu. Narod je pokazao dobru volju te je pomogao gradnju crkve svojim radom i dobrovoljnim prilozima, a među njima je bilo  i dvadeset darodavaca od po 10 dukata, zvanih „desetari“ čija su imena upisana u povelju koja je uzidana u temelje današnje crkve. U crkvi su sačuvane dvije tapije iz 1886. godine o kupovini zemljišta za gradnju crkve.

  Današnja crkva je građena dvije godine, masivni zidovi crkve su zidani od kamena a svodovi su urađeni od sige, narod je pokazao veliko požrtvovanje prilikom gradnje crkve i samo zato je mogao još u ono vrijeme sagraditi lijepu i veliku crkvu koja im je mogla poslužiti na čast i ponos. Konačan dovršetak crkve je bio u ljeto 1889. godine. Prvobitni crkveni ikonostas je izradio učitelj Mirko, koji je tada služio u srpskoj školi u Priboju. Crkveno osvećenje je obavio Vladika Dionisije Ilijević na Arlijev-dan, iste godine. Kum crkve je bio Gavro Delić iz Priboja koji je tom prilikom darovao crkvi stotinu dukata.

Na crkvu je odmah podignuto zvono , koje je sa ostalim zvonima za vrijeme Prvog svjetskog rata skinuto i odnešeno. Pred sam rat crkveni odbor je nastojao da nabavi još dva zvona ali ga je početak rata u tome omeo.

  Trudom i zauzimanjem pribojskog sveštenika Jove Jovanovića crkva je 1902. godine ukrašena novim ikonostasom i potpođena cementnim počicama.

  U periodu Austrougarske vladavine na ovim prostorima, Crkva je imala veoma veliki značaj i ulogu za očuvanje nacionalne svijeti srpskog naroda ovoga kraja. Da bi se suprostavile tome Austrougarske vlasti su 1884. godine uspjele da oduzmu školu od crkvene opštine i da na taj način oslabe uticaj crkve i borbe za očuvanje nacionalnog identiteta srpskog naroda. Nakon duge i mukotrpne borbe sa vlastima, Pribojskoj crkvenoj opštini polazi za rukom da 1907. godine povrati školu od austrougarskih vlasti i da je ponevo stavi u crkveni posjed, odnosno da se kroz rad škole nastavi razvijanje i očuvanje srpskog nacionalnog bića kod njenih učenika. Tome u prilog govori i činjenica da su austrougarske vlasti zbog takvog patriotskog djelovanja u okviru pribojske škole objesile njenog prvog i poslednjeg učitelja; Peru Lazarevića i Veljku Čubrilovića, koji su bili na službi u Priboju za vrijeme njihove vladavine. Na osnovu toga se može samo pretpostavljati kakva su u to vrijeme bila stradanja i torture koje su vršene nad srpskim narodom i pravoslavnim življem, uprkos svim tim represalijama od strane vlasti, srpski duh nije klonuo i poklecao, već je iz dana u dan postajao sve jači i jači.

  U Prvom svjetskom ratu crkva pribojska je mnogo stradala tako da prve dvije godine rata nisu održavana nikakva  bogosluženja u crkvi. Odmah na početku Prvog svjetskog rata u Priboju je bila smještena glavna komanda austrijeske vojske prema Srbiji, a u pribojskom parohijskom stanu stanovao je glavnokomandujući general Apel. Pribojska crkva bila je pretvorena  u austrijsku vojnu bolnicu. Tokom rata crkva je dovedena u vrlo loše stanje; ošteceni zidovi, malter izobijan, uništeni prozori i vrata, inventar raznešen i uništen  ... Po samom završetku rata , pristupilo se obnovi crkve i crkvenog života, tako je u Ljubljani, 1921. godine,  kupljeno novo crkveno zvono,koje je bilo teško 350 kg. Na crkveni zvonik ga je podigao, Anto Gavrić iz Priboja,sekretar i blagajnik, crkvene opštine Priboj, uz pomoć još dva čovjeka. Pošto su sve zgrade i crkva bile obnovljene i uredjene, crkva podiže 1936.godine još jednu veću zgradu u kojoj bi se narod o vecim praznicima mogao da skloni u slucaju nevremena. U toj zgradi su još bile smještene crkvene kancelarije, kao i kancelarije kulturnih i prosvjetnih društava i ustanova u Priboju.

  Proslava 50-te godišnjice  pribojske crkve održana je na Arlijevdan 1939. godine. U ovoj jubilarnoj godini crkva je molovana iz crkveno- opštinskih sredstava. Za zidove Crkve pobožni narod darovao je četrdeset i četiri freske, koje su izrađene na zidovima i stubovima u crkvi. Iznad zapadnih vrata podignuta je mermerna ploča, uspomena na proslavu pedesetogodišnjice crkve, a kao spomenik zahvalnosti protojereju Savi Gavriću i svima ktitorima i priložnicima pribojskog sv. hrama.

 Početkom Drugog svjetskog rata, kako je zapisao Risto Lukić, fašisti i ustaše su 1941. i 1942. godine crkvenoj opštini načinili ogromnu štetu. Spaljeno je pet crkvenoopštinskih zgrada: škola, dva parohijska stana, učiteljev stan i veliki novi crkveni dom (9x13 metara). U toku rata crkva je bila veoma oštećena a pred kraj rata bila je upotrebljavana kao žitni magacin. U tim prilikama sveštenik je nekoliko puta obavljao službu napolju, pred crkvenim vratima. Pored crkve i nedužnog srpskog naroda u ratu su stradali i sveštenici i pribojski i ostali. Odmah na poetku rata oba pribojska sveštenika prognani su od ustaških vlasti u Srbiju a  Oca Đorđa Jovanovića su Nijemci odveli u koncentracioni logor u Njemačkoj, preživio je sve strahote logora i nakon završetka rata ponovo se vratio u pribojsku crkvu. Kako u Priboju nije imao gdje da stanuje, a crkvena opština nije imala sredstava za gradnju stana, živio je u Tuzli i oronulog zdravlja dolazio je da služi u crkvi ili da obavlja vjerske obrede sve do 1968. godine kada je kao penzioner razriješen dužnosti.

  Tada za privremenog paroha u Priboj dolazi otac  Stevan Vlačić, koji za Pribojsku  parohiju predstavlja pravu prekretnicu u poratnom parohijskom životu. Sveštenik Vlačić će uspjeti uz pomoć naroda da  izvrši obnovu i rekonstrukciju crkve, sagradi Parohijski dom, organizuje prekrivanje crkve bakrom, nabavljena su dva nova crkvena zvona, uređen je kompletan prostor oko crkve, sagrađena je crkva u Rastošnici ...

Crkva i dan danas služi svojoj svrsi i okupljanju pravoslavnog naroda, svake nedjelje i na sve veće Božije praznike, odravaju se liturgije i bogosluženja, kao i narodni zborovi zvani "Vašeri".

  Povodom proslave 50 godina crkve u Priboju, jerej Ðorđe Jovanović, je sagledao zbivanja u jednom kratkom članku pod nazivom „Vera i moral kao uzroci korisnog rada u Majevici“.
Šta bi bila poenta iznijete u ovome članku koji je napisan 1939. godine? Pa poenta njegove poruka je u tome da se ona ne odnosi samo na to vrijeme, vec je i dan danas aktuelna i za današnje generacije majevičana, i svježa je kao da je pisana juče.

Sveštenik pribojske Parohije, Protojerej stavrofor Jeremija Lazić

Sveštenik pribojske Parohije, Protojerej stavrofor Zoran Ilić