Zbivanja u Bosni i Hercegovini prije i poslije Sarajevskog atentata

   Ove godine, kao što nam je svima dobro poznato, navršava se 100 godina od izvođenja Sarajevskog atentata i početka Prvog svjetskog rata. Mnogi od nas smo opsjednuti današnjim raznoraznim medijima i objašnjavanjima u dilemi da li je atentat bio potreban ili ne,  čemu je koristio ili štetio, nekima još uvijek nije potpuno jasan stav kakav je u stvari značaj imao Sarajevski atentat, ne samo za ono vrijeme nego i za ovo današnje.  

  Da bi sve to mogli sami sebi bolje da dočaramo potrebno je više znati o periodu koji je prethodio i koji je izazvao jednu takvu reakciju prije svega, napredne omladine koja nije više željela da buda sluga okupatoru. Ovih par priloženih knjiga iz toga perioda stvaraju jednu sliku stanja stvari i zbivanja u kojima  je došlo do kulminacije nezadovoljstva, pretežno srpskog življa, ali i pripadnika ostalih naroda u Bosni i Hercegovini, i Sarajevskog atentata, prosudite sami.

 Navodi Iz knjige Jovana Cvijića - Aneksija Bosne i Hercegovine i srpski problem (1908)

… većina iz centralne sarajevske uprave, koji misle da znaju narodni jezik, govore nekim jedva razumljivim žargonom srpskog jezika, tako da je lakše s njima se nemčki sporazumjeti ili mešati veliki broj nemačkih riječi da bi se čovek s njima sporazumeo. Ovakva uprava, koja tutoriše i odozgo dekretira, nije ni mogla početi rad ozdo,  od naroda i da ga tako navikne da se sam diže. Niti su oni razumili narod, niti narod njih. To potpuno nerazumevanje i  nesporazumevanje uzrok je mnogim komičnim scenama, koje izazivaju omirski smeh u Bosni i Hercegovini.  Neki od bosansko- hercegovačkih književnika postal su veoma popularni predstavljanjem  te disonancije između naroda i administracije, naročito daroviti Kočić, koji je zbog toga i sada u zatvoru.

Ta tutorska uprava je nepoverljiva prema narodu, sumnja u svakoga, stalno špijunira ima i mêstâ, srećom retkih, gdje se gotovo trećina stanovnika bavi špijunažom, raspolaže celim sistemom malih sredstava, kojim zastrašava, pritiskuje, bocka, ubija svaki slobodan pokret I često dovodi do očajanja pojedinca i pojedine grupe stanovništva. Kao prava zavojevačka uprava, koja je došla po komandi, po mandatu  Evrope, ne po nekoj potrebi, ona se ne brine da narod podigne na neki viši duhovni nivo, i da ga tako sebi približi i za sebe zadobije. I zato narod smatra tu upravu za neprijatelja i mahom je duboko mrzi. Austrijska tutorska uprava ume nekom vrstom artističke finese da odneguje duboku mržnju kod svojih podanika. Ta mržnja je toliko jaka da je oni prenose i stanovništvo  slobodnih balkanskih država, gdje je ona svakojako menje razvijena, jer ovo stanovništvo nije na sebi osjetilo težak režim policijske države; oseća samo ostale nezgode, koje  se javljaju u odnosima  između njihovih država I Austro- Ugarske, a to je ipak manje tesko.

Sarajevski atentat, 28. juna 1914. godine

 Izvodi iz teksta Sarajevski atentat:

Sve više se razmišljalo o jedanom od načina nacionalne borbe a to su bili atentati, koji su u to vrijeme bila česta pojava na uzburkanom tlu Evrope.

  Najsažetiju  misao o pravu naroda i pojedinca na otpor prema ugnjetaču izneo je čuveni italijanski nacionalni revolucionar Đuzepe Macini na sledeći način: “Kad je pravda ugušena I teror jednoga jedinog tiranina poriče i briše savest naroda i Boga koji želi da su oni slobodni I kada se čovek neopterećen mržnjom i niskom strašću, jedino domovine radi i radi večnih prava inkarniranih u sebi, diže protiv tiranina i uzvikuje: Ti mučiš milione moje braće, ti oduzimaš od njih ono što je Bog proglasio njihovim, ti uništavaš njihova tela i kvariš njihove duše; kroz tebe moja zemlja umire mukotrpnom smrću; ti si završni kamen cele jedne zgrade ropstva, nečasnosti i zla; ja zato hoću da rušim to zdanje, uništavajući tebe…”

 Pročitajte cijeli tekst:

Sarajevski atentat - Priboj Majevica
Sarajevski_atentat_tekst_Priboj_Majevica[...]
PDF-Dokument [166.3 KB]

Vojislav Bogićević Sarajevski atentat – Stenogram Glavne rasprave protiv Gavrila Principa i drugova

Vojislav Bogićević – Sarajevski atentat – Stenogram Glavne rasprave protiv Gavrila Princip I drugova
Vojislav-Bogicevic-Sarajevski-Atentat.pd[...]
PDF-Dokument [52.5 MB]

Dr Jovan Cvijić – Aneksija Bosne i Hercegovine i srpski problem

Dr Jovan Cvijić – Aneksija Bosne i Hercegovine i srpski problem Dr Jovan Cvijić – Aneksija Bosne i Hercegovine i srpski problem

Crna knjiga – Vladimir Ćorović

 Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme svetskog rata 1914-1918. godine

Prof. dr Vojislav Maksimović
Pred "Crnom knjigom" Vladimira Ćorovića

U dugoj srpskoj patničkoj prošlosti bilo je veoma mnogo perioda koji su mogli da budu sadržina "crnih knjiga", a malo ih je ipak napisano. Naša crna i nesrećna vremena davala su česte povode i prave razloge za nastanak takvih dokumentarnih spisa koji bi trebalo da budu namijenjeni i svjedočenju, i pamćenju i nezaboravu. Mnogi strašni događaji i dešavanja protutnjali su kao prave oluje i povodnji, ali o njima nije ostalo ni dovoljno pisanih tragova, pa ni jakog odjeka u narodnom pamćenju. Živa je ostala samo tanka svijest da su se oni desili, da su bili od sudbinskog značaja a često i prava istorijska prekretnica našeg naroda. Njihov eho čuo se najčešće u našoj pjesmi i u narodnim predanjima.

Usmjereni tako najviše prema epskoj slici krupnih zbivanja, pa i ukupne naše istorijske prošlosti, često smo istoriju podređivali onome što je donosila naša usmena tradicija i što je kazivala guslarska pjesma. Tek su golema zbivanja na početku ovoga vijeka, u kojima je naš narod bio neizbježni učesnik i činilac, dobila manje epsku a znatno više istorijsku i oznaku i interpretaciju. Epika je i dalje ostala, ali kao poetska forma za zadovoljavanje narodne duše, a i kao literarno viđenje određenih događaja. Pravu ulogu poprimila je istoriografija, u kojoj je nezaobilazan udio imao upravo Vladimir Ćorović (1885-1941). Istovremeno je nastala i prava prilika i potreba za jači razvoj srpske ratne memoaristike.

Crna Knjiga – Vladimir Ćorović Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme svetskog rata 1914-1918. godine
Crna_knjiga_Vladimir_Corovic.doc
Microsoft Word-Dokument [753.5 KB]

Priboj i Majevica u vrtlogu Prvog svjetskog rata

 Nakon tridesetogodišnje okupacije i vladavine na prostorima Bosne i Hercegovine, Austrougarska je smatrala da je sazrelo vrijeme i za konačno priključenje Bosne i Hercegovine u sklop ostalih zemalja i naroda Carevine. S tim ciljem je objavljen u „Sarajevskom listu“ 7. oktobra 1908. godine dugo pripremani carski Proglas o aneksiji Bosne i Hercegovine i njenog pripajanja Austrougarskoj carevini.

 Reakcija srpskog naroda na ovaj Proglas kao akt aneksije bila je toliko snažna i tako opšta, da nije splašnjavala sve do Sarajevskog atentata.Ovu reakciju su ispoljavali svi slojevi stanovništva, počev od seljaka pa sve do visoke inteligencije, kako u samoj Bosni i Hercegovini tako i širom Srbije i Crne Gore. Povodom čina aneksije BiH u Beogradu su održane velike demonstracije kao znak podrške srpskom narodu u Bosni. Umjesto da na osnovu dotadašnjeg iskustva Carevine sa srpskim narodom u Bosni, poboljša i unaprijedi kulurne i ekonomske veze sa njim, Carevina je počela da primjenjuje sve sile da slomije i onemogući ovaj otpor, što je naprotiv taj otpor iz dana u dan sve više razvijalo i ojačavalo. Njihova glavna krivica u očima režima je bila njihova pravoslavna i srpska orjentacija i želja da se što tješnje povežu sa maticom u Srbiji i Crnoj Gori.

 Srpski narod u BiH kao brojno najjači (43,9%), sa najvećim procentom prirodnog priraštaja, nacionalno najsvjesniji i privredno (trgovački) najbolje stojeći, oni su mogli biti obespravljivani, ali ne i duhovno uništeni. Tokom svoje istorije srpski narod je silom prilika služio u turskoj i austrijskoj vojsci, pa u njima i brojno ginuo, ali nikada nije bio saživljen sa tim carevinama.

 Višedecenijska agresivna spoljna politika Austrougarske prema Balkanskom poluostrvu, posebno prema srpskom narodu, našla je svoj epilog u Sarajevskom atentatu, koji je onda uzet kao poručen izgovor za napad na sve ono što je srpsko na ekonomskom, političkom i kulurnom-prosvjetnom polju.      Tako je u demostracijama u Sarajevu koje su počele u toku noći 28. juna 1914. , uz podršku šefa Zemaljske uprave za BiH, razorene tri srpske štamparije, demoliran hotel „Evropa“, poharana većina srpskih trgovina, kafana, i privatnih kuća.

 Da bi se kod muslimanskog i hrvatskog naroda podigla što veća antisrpska tenzija, plasirene su mnoge lažne vijesti. Uporedo sa antisrpskim demostracijama počelo je i formiranje svojevrsne vojske tzv. šuckori, legija, zaštitne čete, u kojima je ulazio najprimitivniji hrvatski i muslimanski ološ, željan pljačke i osvete.Posebna važnost formiranja ovakvih jedinica bila je posle sarajevskog atentata. Tako su one u toku početka prvog svjetskog rata učineile brojne pokolje nad srpskim stanovništvom, posebno u predjelu granice prema Srbiji i Crnoj Gori.

 Još prije ulimatuma Kraljevini Srbiji, policija je pohapsila u Bosni i Hercegovini oko 5000 najuglednijih Srba.

 Veliki odjek i raspoloženje među srpskim stanovništvom u BiH imale su ofanzive crnogorske sandžačke i srpske užičke vojske u septembru 1914. na austrougarsku vojsku u istočnoj Bosni, i osvajanja tog dijela teritorije protjerivajući austrougarsku 8. brdsku brigadu. Upad Srba i Crnogoraca preko Drine je izazvao pravu paniku u samom Sarajevu. Nakon prikupljanja snaga austrougari su krenuli u ofanzivu i tako se užička i sandžačka vojska morala povući preko Drine, sa njima je pošlo i nekoliko hiljada srpskog civilnog stanovništva iz istočne Bosne, koje se nije usudilo da čeka reokupaciju. Iz tih izbjegličkih kolona javili su se mnogi dobrovoljci za srpsku i crnogorsku vojsku, koji su dijelili njenu sudbinu u narednim ratnim godinama, među kojim se kasnije našao i jedan veći broj Majevičana. Ipak njihova situacija je bila nešto bolja od one sa kojom se suočilo srpsko stanovništvo iz zone operacija koje nije uspjelo da ode u izbjeglištvo.Tako su u mnogim mjestima u istočnoj Bosni, počinjeni veliki zločini nad tamošnjim stanovništvom, Vješala kao omiljeno sredstvo austrougarske policije bila su puna Srba širom Bosne i Hercegovine, jedan veliki broj njih je završio u logorima širom Carevine.

 Početo je sa zatvaranjem srpskih društava i institucija, pokretanje raznih političkih procesa protiv srpske inteligencije. U prilog tome najbolje može poslužiti suđenje optuženim za Sarajevski atentat i mnogi slični procesi koji su vođeni širom BiH u kojima se na udaru našla srpska inteligencija, svestenici, ljekari, inženjeri i mnogi drugi. Htio se na svaki način i pod svaku cijenu ubiti srpski revolucionarni duh i čežnja za slobodom.

   U svoj toj ratnoj ujdurmi našao se naravno Majevički Priboj i čitav pojas srpskih sela pokraj puta Lopare- Zvornik, kojim su išle austrougarske jedinice u napadu na Srbiju.Odmah na početku rata u Priboju je bila smještena glavna komanda austrijeske vojske prema Srbiji, a u pribojskom parohijskom stanu stanovao je glavnokomandujući general Michael Edler von Apel. Pribojska crkva i stara škola bile su pretvorena  u austrijsku vojnu bolnicu i magacin.  Sama činjenica da je Priboj dao jednog velikana Čubrilovića i braću Keroviće, koji su bili usko povezani sa Sarajevskim atentatom, bilo je dovoljno razloga da se prema ovome mjestu i okolini zauzme krajnje oštar stav. Da je to bilo tako vidi se po tome da je učiteljska kuća bila odmah nasilno useljena i opljčkana, crkva pretvorena u magacin i opustošena, popovi pohapšeni i odvedeni u zatvore, a većina muškog sposobnog svijeta regrutovana u vojsku ili u njene pomoćne radne čete.

Spasili su se samo oni koji su se samoozeđivali da bi bili proglašeni nesposobnim od vojnih komisija i tako izbjegavali direktano učešće u ratu protiv svoje braće preko Drine.

Pogovor:

Prije i nego su se stvorili uslovi za svjetski rat P.P. Njegoš zapisa:

Boj ne bije svijetlo oružije, no boj bije srce u junaka.

Srpska vojska potpomognuta saveznicima, u prvom redu Francuzima, uspjela je za samo 46 dana izvede Solunsku ofanzivu; da krene iz Soluna, probije liniju Solunskog fronta, i da uz stalne borbe nastavi munjevito gonjenje višestruko jačeg neprijatelja ne osvrćući se i ne vodeći računa o naredbama savezničke komande da se stane i pričekaju pojačanja, napredovanje su ostvarili u prvom redu srpski vojnici iz sastava Prve srpske armije, tako da su za 46 dana i  600 km marširanja uspjeli da izadju na obale rijeke Save. To je bilo u prosjeku oko 13 kilometara na dan, tako su proboj i solunska ofanziva postali jedno od  remerk djela u istoriji ratne vještine.

Knjiga: Srpska vojska i Solunska ofanziva